quinta-feira, 12 de novembro de 2015

Consoantes...

baixe o audio e aprenda a pronuncia...


Bonjou, repete apre mwen

1. Van
2. chita
3. kanpe
4. Konbyen
5. kabann
6. chèz
7. chèz la
8. gode a
9. yon gode
10. gason an
11. ti gason
12. fanm  nan
13. ti fi a 
14. ti machin
15. ti kay 
16. gwo liv
17. gwo soulye a
18. yon mayo
19. de mayo
20. pye bwa yo
21. de pye bwa
22. yon gwo soulye
23. de gwo soulye yo
24. de ti bebe yo
25. de ti fi



terça-feira, 10 de novembro de 2015

BREVE HISTÓRIA DO CRIOULO

 O Creole haitiano é um dos dois idiomas oficiais do Haiti, sendo Francês a segunda língua. Freqüentemente chamado Creole (kreyòl ayisyen), é falado por aproximadamente 8.5 milhões de pessoas, quase a população inteira do país. Foi criado com base principalmente no Francês e alguns idiomas africanos Ocidentais (principalmente o Wolof, e alguns idiomas de Gbe, inclusive Fon e Ewe/Anlo-Ewe). Também contém algumas influências de Taíno, português e espanhol. O idioma tem dois dialetos distintos: Fablas e Plateau.


Devido ao empenho de Félix Morisseau-Leroy, desde 1961 o Creole haitiano foi reconhecido como um idioma oficial junto com o Francês, que havia sido o idioma literário exclusivo do país desde a sua independência em 1804, e esta condição foi apoiada pela constituição do país de 1987.


Seu uso em literatura é pequeno, porém crescente, sendo o escritor Morisseau um dos primeiros e mais significantes exemplos. Muitos pedagogos, escritores e ativistas enfatizaram o orgulho

que tinham do idioma e tem preparado todo o material escrito para a alfabetização em Creole desde os anos 80.

Gramatica

1-      BREVE HISTÓRIA DO CREOLE HAITIANO
O Creole haitiano é um dos dois idiomas oficiais do Haiti, sendo Francês a segunda língua. Freqüentemente chamado Creole (kreyòl ayisyen), é falado por aproximadamente 8.5 milhões de pessoas, quase a população inteira do país. Foi criado com base principalmente no Francês e alguns idiomas africanos Ocidentais (principalmente o Wolof, e alguns idiomas de Gbe, inclusive Fon e Ewe/Anlo-Ewe). Também contém algumas influências de Taíno, português e espanhol. O idioma tem dois dialetos distintos: Fablas e Plateau.
Devido ao empenho de Félix Morisseau-Leroy, desde 1961 o Creole haitiano foi reconhecido como um idioma oficial junto com o Francês, que havia sido o idioma literário exclusivo do país desde a sua independência em 1804, e esta condição foi apoiada pela constituição do país de 1987.
Seu uso em literatura é pequeno, porém crescente, sendo o escritor Morisseau um dos primeiros e mais significantes exemplos. Muitos pedagogos, escritores e ativistas enfatizaram o orgulho

que tinham do idioma e tem preparado todo o material escrito para a alfabetização em Creole desde os anos 80.                        




temas


segunda-feira, 9 de novembro de 2015

pronomes possessivos com artigos

pronomes possessivos com artigos
Lembre-se do "Artigo definido". Na maioria das vezes o crioulo haitiano Definite artigo segue os pronomes  possessivos.
Os pronomes possessivo sempre segue o substantivo. E ... na maioria das vezes um artigo definido seguirá esses pronomes possessivo.
pronomes possessivos:
meu- Mwen
seu - Ou
dele - Li
dela - Li
nósso - Nou
de voces - Nou
deles - Yo
delas - Yo
pronomes  possessivos seguido por artigo definido singular.
Mwen an
o meu
Ou  a
o seu
Li a
o dele
Nou an
o nosso
Yo a
o deles
pronomes  possessivos seguidos por artigo definido do plural.
Mwen yo
os meus
Ou yo
os seus
Li yo
os dele
Nou yo
os nossos
Yo an
os deles
Examplos:
1. meu lapis - kreyon mwen ou kreyon mwen an
2. casa dele - kay li ou kay li a
3. nosse filho - pitit nou ou pitit nou an
4. o meu carro é branco - Machin mwen an blan.
5. o meu filho chama Kalou - Pitit mwen an rele Kalou.
____________________________________________________________
Vamos praticar? Por favor traduza.
1. Meu nome é John.
2. Nossa cama é muito pequena.
3. Seu cabelo é curto.
4. Seus filhos estão no telhado da casa.
5. O seu livro é pesado.
Localizar a resposta na parte inferior.
1.non mwen se John    2.kabann nou an twò piti    3.cheve li kout    4.ti moun ou yo sou tèt kay la    5.liv li yo lou.

Antan

antan, etan, pandan→  enquanto

Exemplos:

Antan l'ap lapriyè, li tonbe kriye.
Enquanto ela estava orando, ela começou a chorar.
Antan y'ap pale konsa, polis la parèt sou yo.
Enquanto eles estavam falando, a polícia chegou sobre eles.
Antan ou tou deyò a, pa pito ou pase achte yon galon lèt pou mwen.
Enquanto você está fora, por que não prefere me comprar um galão de leite.
Antan nou la a, pa pito nou koumanse travay.
Enquanto estamos aqui, por que não prefere começar a trabalhar.

Pandan

pandan, antan, etan → Enquanto
Pandan mwen t'ap dòmi, mwen tande yon bri.
enquanto eu estava dormindo, eu ouvi um barulho.

Tank

Tank... se tank...
quanto mais... mais ainda... 
EXEMPLOS
★TANK ou pratike SE TANK ou pale keryol la byen.
☆Quanto mais você praticar mais ainda você vai falar bem o croulo.
★TANK ou manje fwi SE TANK ou gen sante.
Quanto mais você come fruta mais ainda você tem saude.
Tank... tank mwens
Quanto mais... menos...
★TANK w pase plis tan ak  zanmi se TANK MWENS strès w ap genyen.
☆Quanto mais você passar tempo com os amigos menos stress você vai ter.⁠⁠⁠⁠

Não se preocupe

Pa enkyete w tande.
Não se preocupe, ouviu.
Pa enkyete w. Tout bagay byen pou ou menm avè m.
Não se preocupe. Tudo está bem para você e para mim.

segunda-feira, 2 de novembro de 2015

ARTIGO INDEFINIDO, DEFINIDO E PLURAL

O artigo indefinido no singular (um, uma) em crioulo é expresso pelo determinante "yon" (as vezes "youn"). Ele é empregado logo antes do substantivo que ele determina.
...

Obs.: Como os substantivos em crioulo não possuem gênero, o determinante "yon" não é masculino nem feminino.
Exemplos:

Yon bannann
Uma banana
Yon pwa
Um feijão
Gen yon chat nan kay la
Tem um gato na casa
Mwen gen yon liv
Eu tenho um livro
Li gen yon machin
Ele tem um carro
Em crioulo, não existe artigo indefinido no plural-uns, umas. Ele expresso com a ausência de artigo 

Exemplos:
...
Bannann
Umas bananas

Pwa
Uns feijões
Gen chat nan kay la
Tem uns gatos na casa
Mwen gen liv
Eu tenho uns livros
Li gen machin
Ele tem uns carros
ARTIGO DEFINIDO
...
Embora não mude em função do gênero (em português: o, a), como no caso do indefinido, existem cinco variações do artigo definido no singular: a, la, an, lan e nan. O artigo definido vai depois da palavra que ele se refere e a sua forma é determinada pelo som da última sílaba da palavra que vem logo antes dele.
...
Obs: O que ajuda a saber qual variação do artigo definido utilizar, é perceber o papel do SOM nas regras abaixo. É como se o artigo rimasse com o final da palavra que vem logo antes dele; inclusive, por este motivo, quando falamos ou lemos não pode existir pausa antes do artigo para não perder esta sonoridade.
A
Após palavras terminadas com uma vogal oral: a, e, i, o, u (exceto as sílabas: mi, mou, ni, nou, por se tratarem de sons nasais).
Exemplos:
Libète a
A liberdade
Lagè a
A guerra
Tè a
A Terra

Lavi a
A vida
LA
Após palavras terminadas por consoantes orais (sem som nasal). Nos casos em que a consoante que termina a palavra é precedida por um som nasal, acrescenta-se um n ao artigo la e ele se torna LAN.
Exemplos:
Bib la
A Bíblia
Kay la
A casa
Pitit la
A criança / O(A) filho(a)
Endepandans lan
A independência

Peny lan
O pente
AN
Após palavras terminadas com uma vogal nasal (AN, EN, ON), incluindo os sons: mi, mou, ni, nou. Quando as letras m ou n terminam a palavra e são pronunciadas separadamente, acrescenta-se um n ao artigo an e ele torna-se NAN.
Exemplos:
...
Rezon an
A razão
Mechan an
O íniquo
Moun nan
O mundo

Chanm nan
O quarto
Pwoblèm nan
O problema


ARTIGOS DEFINIDOS-
INFORMAÇÃO ADICIONAL

Nem sempre o artigo definido vai logo após a palavra que ele se refere. Em alguns casos, outras palavras, que dão característica à palavra que ele se refere, estarão entre a palavra e o artigo. Neste caso, o artigo não será mais necessariamente o mesmo. Na verdade, ele varia de acordo com a palavra que vem logo antes dele.

Exemplos:
Como vimos acima, "o problema" em crioulo é: "pwoblem nan". Mas se for: "o problema dele", o pronome possessivo "li" aparece entre pwoblem e o artigo, e neste caso fica: "pwoblem li a".
Um outro exemplo pode ser econcontrado no Bíblia Ensina (capítulo 1, parágrafo 8):


Exemplos:
Èske se papa a ki lakòz pwoblèm pitit li a ?
Será que o pai é o causador dos problemas do filho?
Em crioulo, "a causa" seria "lakòz la" Mas como é a causa "dos problemas do filho", o artigo vai no final da sentença, após todas as palavras que dão característica à palavra em questão ("causa") Como a última palavra (li) termina com um uma vogal sem som nasal o artigo utilizado é o "a"



ARTIGOS DEFINIDO - PLURAL
Emprega-se « Yo » para indicar o plural do artigo definido (os, as), e vai depois da palavra ou expressão à que ele se refere.
...
Exemplos:
Liv yo
Os livros
Rad yo
As roupas
Machin yo
Os carros
Pwomès li yo
Suas promessas (As promessas dele)

comparativo - "plis... pase"

O comparativo de superioridade é espresso pela expressão 
"plis... pase" (em português seria "mais... que"). - para quantidade.
EXEMPLOS:

Kreyòl
Português
Mwen gen plis Chèz pase w.
Eu tenho mais cadeiras do que você.

comparativo - "pi... pase"

O comparativo de superioridade é espresso pela expressão 
            "pi... pase" (em português seria "mais... que"). 
                       EXEMPLOS:


Kreyòl
Português
Chèz sa a pi chè pase lot la
Esta cadeira é mias cara que a outra